شرکت های کوچک و شاید متوسط نرم افزاری علاوه بر ویژگی کوچک بودن تمام شرکت های مشابه، یک تفاوت عمده دارند و آن ناشی از فرهنگ موجود در صنف شرکت های نرم افزاری است که عبارت است از نوآوری، چابکی و فرصت های غیرقابل پیش بینی برای رشد.
به طور معمول اساس تشکیل شرکت های نرم افزاری کوچک ابزار فکری و مهارت پایه گذاران آن (که همان اعضای اولیه هستند) است. به همین دلیل است که افراد بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی و یا حتی در حین دوران تحصیل می توانند نسبت به تاسیس شرکت ها اقدام کنند. ماهیت کار به نوعی است که ممکن است نیازی به وجود یک مکان فیزیکی برای شروع کار نباشد و همه چیز به صورت مجازی تا حد غیر قابل تصوری پیش برود. علت واضح است، چون همه چیز در فضای مجازی اتفاق می افتد و عدم وجود امکانات فیزیکی مانع اولیه برای رشد در این زمینه نیست.
در ایران عمده شرکت های نرم افزاری یا تلاش هایی که برای تاسیس شرکت ها توسط افراد جوان تر انجام می شود، از سوی دانشجویان دانشگاه های خوب کشور و یا دانشجویان خوب کشور (فارغ از اسم و رسم دانشگاه) است.*
به آنچه گفته شد این را بیفزاییم که کسب و کارهای کوچک موتور رشد اقتصاد یک کشور و ایجاد مشاغل جدید و مبارزه با بیکاری هستند. در کشوری مثل آمریکا میزان Patentهای ثبت شده به ازای هر کارمند برای شرکت های کوچک به مراتب بیشتر از شرکت های بزرگ است (اگرچه در مجموع شرکت های بزرگ تعداد Patentهای ثبت شده بیشتری دارند). در مورد اثرگذاری نیز، شرکت های کوچک به دنبال Patentهای مفیدتری هستند. برای مثال شرکت های کوچک در آمریکا تنها 8 درصد Patentهای ثبت شده را به خود اختصاص می دهند. اما همین شرکت های کوچک 24 درصد از Patentهایی را مالک هستند که در لیست 100 فناوری برتر آمریکا هستند. چرا که شرکت های کوچک به دنبال بازگشت سرمایه بالا و موفقیت به شکل واقعی هستند و اسم و رسم اولویت اول آنها نیست.
با توضیحات ارائه شده، به نظر می رسد پیشنهادهای زیر جهت تقویت شرکت های کوچک نرم افزاری در بعد کلان جذب درآمدهای جدید برای کشور موثر واقع شوند.
بهبود شرایط ارائه تسهیلات مالی
شرکت های نرم افزاری برای رشد فعالیت های خود یا برنامه ریزی میان مدت (در حد یکسال **) به منابع مالی زیادی نیاز ندارند. برای مثال ممکن است ارائه تسهیلات ارزان قیمت 50 میلیون تومان منابع لازم برای تقویت بنیان های یک شرکت کوچک برای توسعه نرم افزار هدف خود را که برآورده کننده نیاز بخشی از اصناف یا اقشار جامعه باشد را فراهم کند.
علاوه بر این می توان حتی گام را فراتر نهاد و نسبت به اعطای هدفمند تسهیلات اقدام کرد. به این معنا که ابتدا این ارزیابی انجام شود که تسهیلات در جهت اهداف کلان پیشرفت کشور صرف خواهد شد یا خیر. برای دستیابی به این هدف پیشنهاد بعدی ارائه می شود.
تعریف طرح ها و پروژه های مورد نیاز
دولت و به طور خاص وزارت خانه ها می توانند نسبت به تدوین برنامه ها، پروژه ها و نیازهای فناورانه در حوزه فاوا اقدام کنند. فرآیند تدوین این نیازها ممکن است به صورت تعاملی و دوسویه باشد. به این ترتیب که پیشنهادهایی نیز از سمت بخش خصوصی به دولت ها تقدیم شود. البته با توجه به شناخت کامل تر دولت از شرایط و بنیه ضعیف تر شرکت های کوچک در بعد تحقیقات کلان و نیازهای کلان، معمولاً نیازها از سمت دولت اعلام می شود.
به این ترتیب دولت ها می توانند نیازهای خود را در قالب پروژه هایی تعریف کنند و آن را برای اجرا به شرکت های کوچک نرم افزاری واگذار کند. مشابه آنچه ذکر شد پیش تر در سال 1381 تحت عنوان طرح تکفا در کشور به اجرا درآمده است.
تقویت صادرات شرکت های کوچک
کاهش ارزش پول ملی فرصت خوبی برای تقویت صادرات کالا و خدمات کشور است. شرکت های نرم افزاری موقعیت بسیار خوبی برای ارائه خدمات کوچک به سایر نقاط دنیا را دارند فارغ از اینکه مقصد کجا باشد. با توجه به عدم وجود بسیاری از محدودیت ها از قبیل انتقال کالا و مراحل زمان بر آن و وجود استانداردهایی شناخته شده در حوزه نرم افزار، ارائه خدمات نرم افزاری در بعد کوچک برای بسیاری از شرکت های نرم افزاری داخلی میسر است. به این مساله باید صرفه اقتصادی ارائه خدمات به خارج از کشور را نیز افزود. فرض کنید فرصت اخذ پروژه هایی با بازه بودجه ای 10 هزار دلار برای یک شرکت کوچک نرم افزاری در داخل کشور فراهم باشد. ارزش ریالی این پروژه ها در صورت تکرار برای شرکت های کوچک ایرانی رقم قابل توجهی است و می تواند منجر به توسعه سریع فعالیت های شرکت های ایرانی و سطح آنها شود.
در حال حاضر عمده ترین مانع پیش روی شرکت های کوچک در تحقق این هدف، وجود تحریم های اقتصادی، عدم وجود روابط اقتصادی با سایر کشورها و انتقال پول و در نهایت کاهش احتمال جذب مشتریان خارجی است که حتی اگر این مسائل هم به نوعی برای شرکت ها قابل دور زدن باشد، مشتریان خارجی اعتماد لازم برای سپردن خدمات خود به شرکت های کوچک ایرانی را نخواهند داشت. در این رابطه می توان به تجربه مثبت کشور هند در صادرات بسیار گسترده خدمات کوچک نرم افزاری اشاره کرد که موتور محرک راه اندازی شرکت های بسیار انبوه و کوچک نرم افزاری هندی بوده است. با وجود قیمت های رقابتی ارائه شده از سوی هندی ها، افت ارزش ریال منجر شده است که قابلیت رقابت شرکت های ایرانی با هندی ها ممکن باشد.
سیاست های تشویقی مالیاتی و اجتماعی
یک شرکت کوچک نرم افزاری به اندازه کافی در سال یا سال های نخستین فعالیت خود هزینه دارد. لذا کمک به این شرکت ها با تدوین سیاست هایی چون معافیت از مالیات برای سال های نخستین فعالیت و حتی همراهی در ارائه خدمات درمانی و بیمه تامین اجتماعی کمک زیادی به بهبود شرایط و تشویق کارآفرینی در این حوزه خواهد بود.
توسعه زیرساخت های کلان و پهنای باند در کشور
مشکلات سرعت دسترسی به اینترنت، مشکل بسیار پیش پا افتاده ای است که به هر بهانه و با هر اتفاقی در کشور روح و روان فعالان این حوزه را آزار می دهند. دسترسی کند از یک سو و اختلال در دسترسی از سوی دیگر، اصول و حقوق اولیه فعالیت در حوزه ی نرم افزارهای تحت وب را (که امروزه تقریباً یعنی تمام نرم افزارها) پایمال می کند.
این مسئله باید به صورت جدی در دستور کار دولت قرار گیرد تا امکانات اولیه لازم برای رشد و توسعه فعالیت در این حوزه فراهم شود و تمرکز از چالش با مسائلی پست همچون مشکل یاد شده به توسعه ابزارها و فناوری های نو در این رشته منتقل شود.
اطلاع رسانی در رابطه با مشوق ها و پدیدآوردن فرصت های برابر
ممکن است پاسخ برخی از مسئولان پیشین و آینده به مطلب حاضر این باشد که پارک های فناوری و طرح الف و طرح ب و ... با هدف حمایت از کسب و کار شرکت های کوچک در کشور راه اندازی شده اند.
در این صورت باید در رابطه با ضعف در اطلاع رسانی نحوه حمایت از شرکت های کوچک انتقاد جدی داشت. عدم اطلاع رسانی مناسب و مستمر منجر به عدم تقارن اطلاعاتی و انحراف از عدالت در توزیع امکانات کشور می شود. با توجه به تقارن ورود به بازار کار و تاسیس شرکت های نرم افزاری برای بخشی از جوانان، نیاز به اطلاع رسانی به آنها در رابطه با حمایت های دولتی اهمیت بیشتری می یابد.
اقتصاد سرمایه محور کشور (اقتصاد متکی به نفت) احتمال افزایش رانت و توزیع نابرابر ثروت ها را افزایش می دهد. لذا توجه به اطلاع رسانی در اعلام پروژه ها و تدوین فرآیند عادلانه برای توزیع این پروژه ها امری مهم است.
* البته این ادعا پشتوانه مستندی ندارد (!) و تنها بر اساس مشاهدات بنده است. اما بر اساس یک فرض منطقی اشخاصی نسبت به تاسیس این گونه شرکت ها اقدام می کنند که از مهارت های حداقلی شغلی مورد نیاز در این صنف بهره مندند و این افراد عمدتاً شامل دو دسته ای هستند که ذکر شد.
** مفاهیم کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای شرکت های کوچک نرم افزاری بازه زمانی متفاوتی را باید در ذهن متبادر کنند!