در اوایل دهه 70 وقتی دو خبرنگار روزنامه واشنگتن پست از ماجرای شنود ماموران FBI در ستاد انتخابات حزب دموکرات ایالات متحده در هتل واترگیت پرده برداشتند یکی از بزرگ‌ترین رسوایی‌های سیاسی تاریخ را رقم زدند که امروزه به نام «رسوایی واترگیت» می‌شناسیم. آن رسوایی شنود پس از آنکه مشخص شد ریچارد نیکسون رئیس‌جمهور وقت جمهوری‌خواه دستور عدم پیگیری ماجرای واترگیت را به FBI داده پای او را نیز به ماجرا باز کرد.
نوار صوتی این دستور پس از کشمکش بسیار سرانجام با دستور دیوان عالی فدرال به کمیته قضایی مجلس نمایندگان تحویل شد که سرانجام به استعفای نیکسون و خروج وی از کاخ سفید منجر شد.
بیش از ۴۰ سال بعد حالا موضوع شنود و افشای اطلاعات محرمانه مربوط به آن رسوایی بزرگ دیگری را رقم زده که هرچند به استعفای هیچ مقامی منجر نشده، اما تحولات مربوط به آن تغییرات گسترده‌ای را در موضوعات مختلف از حفاظت اطلاعات گرفته تا ایجاد شبکه‌های اختصاصی به وجود آورده است.
اسنودن گیت
ادوارد اسنودن ۲۹ ساله مامور سابق CIA و پیمانکار آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) افشاگری را در سال ۲۰۱۳ رقم زد که شاید وسعت آن صدها برابر مهم‌تر و بالاتر از رسوایی واترگیت بود. او در این سال اطلاعات طبقه‌بندی شده‌ای از شنود اطلاعات توسط NSA را به نشریات گاردین، نیویورک تایمز و واشنگتن پست داد.
اطلاعات فاش شده اسنودن نشان می‌داد NSA این اختیار را داشته که بدون حکم قضایی اقدام به جاسوسی از ایمیل‌ها، مکالمات تلفنی و پیامک‌های شهروندان آمریکایی کند. این افشاگری که خود پرده‌برداری از یکی از بزرگ‌ترین شنودهای تاریخ بود اما تازه آغازی بر کنار رفتن پرده‌ای بود که روی اطلاعات محرمانه اسنودن کشیده شده بود.
او در شهریور ماه سال گذشته افشا کرد که بریتانیا تشکیلاتی بزرگ در یکی از کشورهای خاورمیانه دارد که با قرارگرفتن در مسیر فیبر نوری انبوهی اطلاعات در حال مبادله را در کامپیوترهای بزرگ ذخیره می‌کند.
اسنودن بعد از آن نیز به‌طور مرتب اطلاعات جدیدی از اسناد طبقه بندی شده منتشر کرد که هر بار جنجال جدیدی می‌آفرید. اسنودن پیش از افشای این اطلاعات آمریکا را ترک کرد و امروز با پناهنده شدن به روسیه در این کشور زندگی می‌کند.
اسنودن مقصر بود یا تجمیع اطلاعات؟
ماجرای اینکه ادوارد اسنودن چرا اقدام به افشای اطلاعاتی کرد که بزرگ‌ترین ضربه را به سیستم اطلاعاتی این کشور وارد کرد هنوز مورد بحث است. او تاکنون خود را یک طرفدار آزادی اطلاعات نشان داده و از قضا افشاگری او ماموریت‌های غیرقانونی نهادهای اطلاعاتی را پیش پای جامعه ایالات متحده می‌گذارد و می‌گوید این کار را در جهت سالم‌سازی جامعه انجام داده است. دولت اما او را یک خیانتکار می‌خواند.
اما اگر نخواهیم اسنودن را یک استثنا بدانیم، موضوع تجمیع اطلاعات را هم می‌توان عامل اصلی چنین انفجاری معرفی کرد. امروزه اطلاعات همچون کالایی بین نهادهای اقتصادی و دولتی رد و بدل می‌شود و بانک‌های اطلاعاتی و سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها روزانه انبوهی از اطلاعات شهروندان را ذخیره می‌کنند. این تجمیع اطلاعات نفع و ضرر توامان خود را در این ماجرا به همگان نشان می‌دهند.
درحالی‌که یک بانک اطلاعاتی می‌تواند مثلا سهولت دسترسی را برای شهروندان ایجاد کند اما از سوی دیگر، اطلاعات در معرض سوءاستفاده‌های گسترده‌تری هم قرار گرفته است.
همچنان‌که در این ماجرا شاهد آن هستیم نهادهای قدرت و سازمان‌های امنیتی با توجه به دایره قدرت و نفوذ خود دسترسی گسترده‌ای به این بانک‌ها و داده‌های بزرگ دارند و با توجه به سیاست‌های داخلی و خارجی اقدام به استفاده یا سوءاستفاده از آنها می‌کنند.
در عین حال این فرصت و تهدید برای کشورهایی که به‌دلیل موقعیت خود دسترسی گسترده‌تری به اطلاعات دارند بسیار پررنگ‌تر و دامنه تاثیر آن وسیع‌تر است.
آمریکا در واقع خود مهد اینترنت است و به‌دلیل واقع شدن مرکزیت راهبردی این شبکه در این کشور (یا رشد و پرورش غول‌های اینترنتی) عملا امکان قابل توجهی را برای پیشبرد و پیاده‌سازی برنامه‌ها در اختیار سیاستمداران آن قرار داد. به‌رغم خصوصی‌سازی گسترده، سمت و سوی سنتی کنترل دولت بر این فضا همچنان حفظ شده است.
قانون SOPA (اجازه مسدود کردن یک سایت توسط دولت) که با مخالفت گسترده غول‌های اینترنتی و اشخاص و گروه‌های مختلف مواجه شد اشاره‌ای به این قانونی‌سازی کنترل و دسترسی دولتی به این شبکه‌ها بود و افشاگری اسنودن نیز از یک تمایل مشابه برای این کنترل پرده بر می‌دارد.
ادوارد اسنودن چه کرد؟
هنوز مشخص نیست اسنودن این همه اطلاعات را چگونه توانسته از قلب مهم‌ترین سازمان امنیتی آمریکا خارج کند. او یک کارمند این سازمان بود و دسترسی به چنین سطحی از اطلاعات قطعا از سطح دسترسی او فراتر بود.
یک ماه قبل خبرگزاری رویترز فاش کرد که اسنودن توانسته بود با حقه پسورد ۲۰ تا ۲۵ نفر از همکارانش را به دست بیاورد و از این طریق به سطح گسترده‌ای از اطلاعات دسترسی داشته باشد. تنها کمی بعد از آن یک منبع ناشناس از داخل NSA در گفت‌وگو با مجله فوربس گفت که اسنودن هیچ فریبی برای کسب پسورد همکارانش به‌کار نبرد. اما دو روز قبل NBC فاش کرد که NSA طی نامه‌ای به کنگره سرپرست یا ناظر ارشد اسنودن را از این سازمان اخراج کرده و دو کارمند دیگر را نیز توبیخ کرده است. گفته می‌شود اسنودن سرپرست خود را قانع کرده که کلید ورودی خود به شبکه را در داخل کامپیوتر اسنودن قرار دهد. او نمی‌دانسته که اسنودن مشغول ضبط این فرآیند است و بعدا از همین طریق به سطح دسترسی سرپرست خود دست می‌یابد.
خود ادوارد اسنودن در ژانویه گذشته و در یک گفت‌وگوی اینترنتی دزدیدن هر گونه پسورد را تکذیب کرده است، اما سطح اطلاعاتی که او تاکنون منتشر کرده نشان می‌دهد یک نفوذ گسترده به اطلاعات این سازمان صورت گرفته است.
مرکل شبکه اختصاصی اروپایی می‌خواهد
تبعات اسنادی که اسنودن منتشر کرده آن‌قدر وسیع و گسترده است که شاید ماهیت گردش و امنیت اطلاعات را در جهان تغییر دهد.
وقتی اسنودن فاش کرد که آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و میلیون‌ها نفر از مردم آلمان قربانی بخشی از پروژه شنودی شده‌اند که توسط NSA هدایت می‌شده این کار خشم همه را برانگیخت. حالا صدراعظم آلمان گفته است که در دیدار خود با رئیس‌جمهور فرانسه پیشنهاد ساخت شبکه ارتباطی اختصاصی اروپایی را برای جلوگیری از جاسوسی آمریکا مورد بحث قرار می‌دهد.
در واقع چنین دسترسی به اطلاعات و نوع جاسوسی آمریکایی‌ها حتی کشورهای غربی و اروپایی را متوجه خطر بزرگی کرده که حالا به گفته مرکل می‌تواند با ایجاد یک شبکه اروپایی تا اندازه‌ای کنترل شود.
به گفته آنگلا مرکل با ایجاد این شبکه ایمیل‌ها و سایر اطلاعات اروپا از مسیر آمریکا عبور نخواهد کرد.
مرکل که این هفته به فرانسه سفر می‌کند خود بخشی از پروژه شنود NSA قرار گرفته و موضوع حالا برای او هم شخصی و هم ملی است. او ظاهرا توانسته فرانسوا اولان رئیس‌جمهور فرانسه را هم متقاعد کند که درباره ارتقای سطح امنیت اطلاعات شهروندان اروپایی چاره‌ای بیندیشد؛ چراکه دفتر اولاند در فرانسه ضمن تایید بحث در این باره اعلام کرده که دولت فرانسه با پیشنهاد آلمان موافق است.
آلمان از سوی دیگر هم برای امضای یک توافق‌نامه بین این کشور و آمریکا برای عدم جاسوسی از یکدیگر اصرار دارد. توافق‌نامه مشابهی قبلا بین آمریکا و انگلیس به امضا رسیده بود.